Raşit ULUBEY
Başmüfettiş/E. İŞKUR İstihdam Dai. Bşk.
Özet
Anayasamızda, dinlenmenin çalışanların hakkı olduğu, ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartlarının kanunla düzenleneceği hüküm altına alınmıştır (Madde 50).
Ulusal bayram ve genel tatil günleri konusu Anayasa ve 4857 sayılı İş Kanunu dışında, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda düzenlenmiş olup, bu konuyu ele alan diğer düzenlemeler 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’dur.
Anahtar Kelimeler: İşçi, işveren, ulusal bayram ve genel tatil, cumartesi.
- Giriş
Cuma gününe denk gelen 01 Ocak 2021 genel tatil gününde olduğu gibi, bazen Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinin bitimini izleyen gün Cumartesi gününe denk gelebilmektedir. Bu Makalemizde, 4857 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde ulusal bayram ve genel tatil günleri, çalışması ve ücreti ile bu günlerin bitimini izleyen günün Cumartesi gününe denk gelmesi durumunda, bu günde çalışanlara ayrıca ulusal bayram ve genel tatil çalışma ücreti ödenip ödenmemesi konusu ele alınıp, değerlendirilmektedir.
2- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri
Ulusal bayram ve genel tatil günleri, 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’da düzenlenmiş bulunmaktadır. Bu Kanunda yer alan ulusal bayram ve genel tatil günleri ile bu günlerde ne kadar süre tatil olduğu aşağıda gösterilmektedir.
- a) Ulusal Bayram günü; Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim günü ulusal bayram günüdür. 28 Ekim günü saat 13.00’den sonrası (yarım gün) ve 29 Ekim günü (bir gün) olmak üzere tatil süresi 1.5 gündür.
- b) Genel tatil günleri ve tatil süreleri;
-1 Ocak Yılbaşı 1 gün,
-23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı 1 gün,
-1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü 1 gün,
-19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı 1 gün,
-15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü 1 gün,
-30 Ağustos Zafer Bayramı 1 gün,
-Ramazan Bayramı; Arife günü saat 13.00’ten itibaren 3.5 gün,
-Kurban Bayramı; Arife günü saat 13.00’ten itibaren 4.5 gün,
şeklindedir.
3-Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti
İş Kanunu hükümlerine tabi bulunan ve ulusal bayram ve genel tatil olarak yukarıda belirtilen toplam 15.5 günde çalışmayarak tatil yapan işçilere, belirtilen günlere ait ücretleri çalışmadan ödenmektedir.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesine, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılmama durumunda ücret ödenmeyeceğine veya yarım ücret ödeneceğine dair 4857 sayılı Kanun hükümleri gerisinde işçi aleyhine konulacak hükümler geçersiz bulunmaktadır.
Buna mukabil, söz konusu günlerle ilgili olarak Kanun hükümleri ilerisinde işçi lehine olmak üzere, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesine konulacak hükümler geçerli olmaktadır.
4–Ulusal Bayram ve Genel Tatil Çalışılmasında Ödenecek Ücret
4857 sayılı Kanunda, ulusal ve genel tatil günlerinde tatil yapmayıp, yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde çalışan işçilere, belirtilen günlerde çalıştığı her bir gün için ayrıca birer günlük ücreti ödenmektedir. Bu şekilde, ulusal ve genel tatil günlerinde çalışma karşılığı olmaksızın her bir gün için alınacak bir günlük ücret ile birlikte her bir gün için toplam iki günlük ücret alınmaktadır ([1]).
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesine, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde yapılacak çalışmalarda her bir günlük çalışma için ayrıca ödenecek bir günlük ücretin üzerinde (Örneğin 1.5 günlük) ücret ödeneceği yolunda hüküm konulması mümkündür.
5- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Gününde Yasal Günlük İş Süresini Aşmayacak Şekilde Yapılan Çalışmalar
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılmamaktadır ([2]).
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde çalışan işçiye bu şekildeki her bir günlük çalışması için; biri çalışmadan alacağı bir günlük ulusal bayram ve genel tatil ücreti, diğeri yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde yaptığı çalışma karşılığında alacağı günlük çıplak brüt ücreti olmak üzere her bir gün için toplam iki günlük ücret ödenmektedir.
İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresinin altında (Örneğin; 1.5 saat) çalışma yapması durumunda, ulusal bayram ve genel tatil günü kesintiye uğramış olan işçiye her bir gün için çalışmadan alacağı bir günlük ulusal bayram ve genel tatil ücreti dışında işçiye çalıştığı güne/günlere ait brüt ücretinin yasal kesintiler yapılarak ayrıca ödenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Nitekim Yargıtay, 9. Hukuk Dairesi 01.07.2020 tarihli ve E. 2016/20521, K. 2020/6790 sayılı kararında; işçi ulusal bayram ve genel tatil günlerinde 1 (bir) saat dahi çalışsa tüm yevmiyeye hak kazanacağına karar vermiştir.
6- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Gününde Yasal Günlük İş Süresini Aşacak Şekilde Yapılan Çalışmalar
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılacak çalışmalar her zaman yasal günlük iş süresiyle sınırlı kalmayabilmekte, bazen yasal günlük iş süresini aşabilmektedir.
Söz konusu günlerde yasal günlük iş süresini aşan şekilde yapılan çalışmalar haftalık 45 saatin üzerinde bir çalışmayı oluşturuyorsa fazla çalışma olarak, ilgili işyerinde haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse, belirlenen bu saatle 45 saat arasındaki bir çalışmayı teşkil ediyorsa fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilmektedir.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha yüksek bir ücretin belirlenmemesi durumunda, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmanın yasal günlük iş süresini aşmayan kısmı için biri işçinin çalışmadan alması gereken bir günlük ulusal bayram ve genel tatil ücreti, diğeri çalışarak alacağı bir günlük ücreti olmak üzere her günü toplam iki ücret konusu olurken, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmaları için 4857 sayılı Kanuna göre, fazla çalışmanın yapıldığı tarihteki normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 artırılması suretiyle ödenmektedir.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle haftalık 45 saatin altında bir çalışma süresi belirlenip, daha yüksek bir ücretin belirlenmemesi durumunda, İş Kanunu gereğince, belirlenen haftalık çalışma saati ile 45 saat arasındaki çalışmalar için işçiye bu çalışmanın yapıldığı tarihteki normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 artırılması suretiyle ödeme yapılmaktadır.
7- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Çalışma Karşılığı İzin/Serbest Zaman Olarak Kullanılabilir mi
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal iş süresini geçmemek üzere yapılan çalışma 4857 sayılı Kanunda fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilmemektedir. Dolayısıyla, bahsi geçen günlerde yasal iş süresini aşmamak üzere işçinin yapacağı çalışmadan dolayı işçiye her bir günlük çalışması karşılığında bu günlere ait normal ücreti dışında birer günlük ücret ödenmekte ve işçiye bu çalışmanın karşılığının izin/serbest zaman olarak kullandırılması söz konusu olmamaktadır.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 15.01.2018 tarihli ve E. 2015/26859, K. 2018/84 sayılı Kararında; 4857 sayılı İş Kanunu’nda serbest zamanın, fazla mesai çalışması için öngörüldüğü, İşçi tatil günleri çalışmış ise bunun karşılığı ücretinin ödenmesi gerektiği, bu çalışma sonrası karşılığında izin kullandırılmasının, tatil ücretine hak kazanamayacağını göstermeyeceği, zira tatil çalışmaları karşılığı serbest zaman veya izin verilmesinin yasaya uygun olmadığına karar verilmiştir.
Bununla beraber, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yasal günlük iş süresini aşan şekilde işçinin çalışması halinde, çalışmanın yasal günlük iş süresini aşan kısmı fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olacağından, işçi istemesi durumunda aşan kısma ait çalışmasının ücretini alabilmekte, istemesi durumunda da aşan kısma ait çalışması karşılığını serbest zaman olarak kullanabilmektedir.
8- Ulusal Bayram ve Genel Tatilde Yapılan Çalışmanın Karşılığının Ödeneceği Ücret
4857 sayılı Kanuna göre, işçinin ulusal bayram ve genel tatil ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar dikkate alınmamaktadır.
İşçinin ulusal bayram ve genel tatilde yaptığı çalışmanın ücreti işçinin almakta olduğu son ücret üzerinden değil, çalışmanın yapıldığı tarihteki çıplak brüt ücreti üzerinden ödenmektedir ([3]). Bu durum, ulusal bayram ve genel tatilde çalışılmaması hali için de geçerli bulunmaktadır.
9-Ulusal Bayram ve Genel Tatilde Çalıştırılmak İçin İşçinin Rızasının Alınması :
Ulusal bayram ve genel tatilde çalıştırılabilmesi için işçinin rızasının alınması gerekmektedir. İşçi ulusal bayram ve genel tatil gününde ancak rızasıyla çalıştırılabilmekte, rızası olmadan çalıştırılması mümkün bulunmamaktadır.
Yargıtay, ulusal bayram ve genel tatilde rızası olmadan çalıştırılmak istenmesi ve kabul etmeyince iş şartlarını ağırlaştıracak şekilde görevinin değiştirilmesi, işçinin bu değişim işlemini kabul etmemesi üzerine işveren tarafından iş sözleşmesinin bu nedenle sona erdirilmesini haklı fesih sebebi olarak görmemiştir ([4]).
Bununla birlikte, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işçinin çalıştırılabileceğine ilişkin bir hüküm bulunması durumunda, işçinin ayrıca rızasının alınmasına ihtiyaç duyulmaksızın ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılabilmeleri mümkündür. İşçiler bu durumda çalışmaktan feragat edememektedir.
10- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Bitimini İzleyen Günün Cumartesi Gününe Denk Gelmesi
Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunun 2/D maddesinde; “…Bu Kanunda belirtilen Ulusal Bayram ve genel tatil günleri; Cuma günü akşamı sona erdiğinde müteakip Cumartesi gününün tamamı tatil yapılır.” Denilmektedir.
Cuma gününe denk gelen 01 Ocak gününde olduğu gibi, 2021 yılında 23 Nisan, 23 Temmuz (Kurban Bayramının 4 üncü günü), 29 Ekim günleri de Cuma gününe denk gelmektedir. Diğer bir deyişle, bu günleri izleyen gün Cumartesi günüdür. 02 Ocak, 24 Nisan, 24 Temmuz, 30 Ekim Cumartesi günleri tatil günü olarak kabul edilip işçiler çalışmadan ücret alabilecekler mi veya çalışırlarsa ayrıca birer günlük ücrete hak kazanabilecekler mi?
Bu konuda Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 2003 yılında aynı yönde verdiği birkaç karar mevcuttur. Anılan Daire, 09.10.2003 tarihli ve E. 2003/15690, K. 2003/16489 sayılı, 09.10.2003 tarihli ve E. 2003/17269, K. 2003/16543 sayılı, 23.10.2003 tarihli ve E. 2003/17723, K. 2003/17653 sayılı kararlarında; Kanunun bu maddesinin düzenleniş amacı, Kanunun yayınlandığı tarihte Cumartesi günleri saat 13’e kadar çalışma yapılması olduğu, Yasanın belirtilen maddesiyle bu süreyi de tatil gününün kapsamı içine aldığı, Cumartesi gününün genel tatil günü olarak kabulünün mümkün olmadığı, bugünün de normal Cumartesi günü olarak değerlendirilmesi gerektiği belirtilerek, yerel mahkeme kararını bozmuştur.
İş Kanununda hafta tatili ve genel tatil ücreti yasanın 46 ve 47 nci maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre hafta tatilinin, 7 günlük bir zaman dilimi içerisinde kesintisiz en az 24 saat olduğu, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretlerinin tam olarak ödeneceği, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücret ödeneceği belirtilmiştir.
Sonuç olarak, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle Cuma gününe denk gelen ulusal bayram ve genel tatil gününü izleyen Cumartesi gününün tatil günü olarak kabul edileceği yönünde hüküm konulması halinde, bu durumdaki Cumartesi günleri için çalışılmadan tatil yapılması durumunda tatil ücreti, çalışıldığında ise en az ayrıca bir günlük ücret ödenmesi mümkün bulunmakta, aksi halde tatil yapılması ve ücret ödenmesi mümkün bulunmamaktadır.
11- Sonuç
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinin hangi günler olduğu 2429 sayılı Kanunda düzenlenmiş bulunmaktadır. İş Kanunu hükümlerine tabi çalışan işçilere ulusal bayram ve genel tatil olarak yukarıda belirtilen toplam 15.5 günde çalışmayarak, tatil yapan işçilere, belirtilen günlere ait ücretleri çalışmadan ödenmektedir. Söz konusu günlerde tatil yapmayıp, yasal günlük iş süresini aşmayacak şekilde çalışan işçilere, belirtilen günlerde çalıştığı her bir gün için ayrıca birer günlük ücreti ödenmektedir.
Cuma gününe denk gelen Ulusal bayram ve genel tatil gününü izleyen Cumartesi günü için iş sözleşmesi ve toplu iş sözleşmesine tatil günü olarak kabul edileceğine ilişkin konulacak hükümle, bu durumdaki Cumartesi için çalışılmadan tatil ücreti, çalışıldığında ayrıca bir günlük ücret ödenebilecektir.
Ulusal bayram ve genel tatil günleri ücreti konusunda işçi ve işveren arasında en az sorunun yaşanması dilek ve beklentimizle…
Kaynakça
– 4857 sayılı İş Kanunu,
– 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun,
[1] Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 18.12.2008 tarihli ve 2007/31406 Esas, 2008/34069 Karar Sayılı Kararı.
[2] Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 27.04.1976 tarihli ve 6361Esas, 12713 Karar, 22.10.1965 tarihli ve 8569 Esas, 8648 Karar Sayılı Kararları.
[3] Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 01.04.1985 tarihli ve 810 Esas, 3317 Karar Sayılı Kararı.
[4] Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 03.06.1997 tarihli ve 5600 Esas, 10629 Karar Sayılı Kararı.